Architekci pod ostrzałem projektują nową Ukrainę

Wojna w Ukrainie trwa już niemal rok, przyniosła ogromne straty ludzkie, ale także materialne, powodując spustoszenia w miastach i małych miejscowościach.

- Myślałam, że jestem już spokojniejsza, ale popłynęły łzy - przyznała Kateryna Romanenko, architekt, przewodnicząca komisji, Izba Architektów Ukrainy, po filmie ukazującym m.in. zniszczenia wojenne w Ukrainie, który wyemitowano podczas 4 Design Days.

Kateryna Romanenko, architekt, przewodnicząca komisji, Izba Architektów Ukrainy, 4 Design Days 2023

Sesja Architektura i design z Ukrainy podczas 4 Design Days nie była jednak relacją ze zgliszczy, ale prezentacją determinacji w projektowaniu przyszłego kształtu miast i mniejszych miejscowości naszego wschodniego sąsiada.

Kultura cegły i drewna

- Współczesna architektura i urbanistyka w Ukrainie od lat mierzyła się ze złożoną spuścizną - przypomniał Oleg Drozdov, architekt, założyciel Drozdov & Partners.

Jednym z przykładów jest Charków, z którego rzeczywistością, także tą architektoniczną, przyszło nam się zmagać. W niej także wyrosło pierwsze pokolenie architektów niepodległej Ukrainy, którzy podjęli wyzwanie odszukania i określenia nowej tożsamości miasta. Młodzi architekci rozpoczęli odważne eksperymenty zmieniające charakter przestrzeni publicznych, z zaskoczeniem przyjmując społeczną aprobatę dla tych prób.

- Z czasem jednym z największych wyzwań stało się stworzenie spójnego ekosystemu architektury mieszkalnej i komercyjnej - podkreślił.

Oleg Drozdov, architekt, założyciel Drozdov & Partners, 4 Design Days 2023

Dla realizacji tego celu autorzy kolejnych opracowań wykorzystali najbardziej naturalne kolory i materiały Charkowa: ochrę cegieł i prostotę drewna. W ten sposób zwłaszcza rozpoznawalne budynki charkowskiej kultury zaczęły nadawać ton swojej przestrzeni. Wojna dziś rozlała ochrę po ziemi i rozsypała w drzazgi miasto nad Charkiwiem, które po raz kolejny czeka na swoje nowe oblicze.

Nie można dobrze się uczyć w złej przestrzeni

Uczestnicy sesji podkreślali jednak, że teraz w ukraińskiej architekturze i urbanistyce nie chodzi o patrzenie wstecz, ale o odkrycie nowej tożsamości. Dlatego jednym z podstawowych zadań jest tworzenie warunków do skutecznej edukacji na każdym poziomie. Od nowego myślenia o formie szkół, po projekty współczesnego uniwersytetu - co pokazał na przykładzie założeń Unit City Ostap Ivaniv, architekt-partner, APA Wojciechowski Architekci. Procesowi powstawania tego projektu towarzyszyła świadomość tworzenia dobrych warunków do tworzenia i odtwarzania relacji społecznych.

- Chcemy, żeby budynki w nowym mieście były tłem dla ludzi i ich życia o każdej porze - przekonywał Ivaniv.

Ostap Ivaniv, architekt-partner, APA Wojciechowski Architekci, 4 Design Days 2023

Dzieląc przestrzeń na strefy mieszkalne, komercyjne czy edukacyjne, zadbano o punkty łączące te strefy, a także przestrzeń ułatwiającą tworzenie się nieformalnego centrum, spontanicznego placu spotkań i odpoczynku. Praca nad tym projektem trwała jeszcze przed rosyjską agresją, dając dziś podpowiedzi, jak kreować zintegrowane osiedla, w których zachowana zostanie równowaga między interesami deweloperów, ambicjami mieszkańców i wizją zrównoważonego rozwoju.

Twoje miasto, twoja wolność

Ci, którzy oddali swoje pracownie na centra dla wolontariuszy, sami często zamienili laptopy na karabiny. Główny projektant Kijowa dziś służy w obronie terytorialnej. Niektórzy z projektantów i inżynierów służą swoją wiedzą jako konsultanci wojskowi. Zadbali jednak o to, żeby ich biura funkcjonowały, na ile to tylko możliwe. Zdjęcia z kijowskich biur projektowych w ostatnim roku przypominają te z Londynu w latach czterdziestych: "business as usual". Projektanci czasami stłoczeni w korytarzach między grubymi ścianami, ale pracują, korzystając na wszelki wypadek z generatorów prądotwórczych. To często w takich warunkach powstają projekty odbudowy.

Anna Kyrii, wiceprzewodnicząca Izby Architektów Ukrainy, podkreślała jednak, że nie chodzi po prostu o odbudowę, ale podniesienie jakości formy funkcji miast. Nie mają one być tylko odtworzone, ale zrozumiane lepiej.

Anna Kyrii, wiceprzewodnicząca Izby Architektów Ukrainy, 4 Design Days 2023

Kateryna Romanenko wtórowała: - Nie chcę, żeby zdominowało nas myślenie o architekturze przejściowej.

- Musimy myśleć poza schematami, myśleć o uprzątnięciu bałaganu, znalezieniu sposobu na wykorzystanie zasobów i tworzeniu miast dostępnych, o wysokiej jakości. Takie działania będą możliwe, jeśli zostaną poprzedzone diagnozami społecznymi, najlepiej tworzonymi we współpracy z europejskimi partnerami - dodawała Anna Kyrii.

Mykola Szeremeta, przewodniczący lwowskiego oddziału Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy, również podkreślał rolę kooperacji z zagranicznymi instytucjami, zwłaszcza w zakresie dzielenia się dobrymi praktykami i integracji biznesowej. Między innymi w tym celu zostało powołane Forum Urban Planning, które ma budować nowe kontakty i rozwijać współczesny design w wielu dziedzinach życia Ukrainy.

Mykola Szeremeta, przewodniczący lwowskiego oddziału Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy, 4 Design Days 2023

- Wszystkie te procesy mają także swoją drugą stronę. Zbliżając Ukrainę nie tylko instytucjonalnie, ale również biznesowo i środowiskowo do Zachodniej Europy, pozwalają przyjmować naszemu sąsiadowi rolę nowej witryny Europy, jej okna na Wschód - oceniał Bogdan Goj, wiceprzewodniczący Lwowskiego oddziału NSAU.

Bogdan Goj, wiceprzewodniczący Lwowskiego oddziału NSAU, 4 Design Days 2023

Jednocześnie Ukraina może inspirować swoim podejściem do projektowania przestrzeni, miast krótkich odległości i odkrywania na nowo swoich tożsamości.

Partnerzy ponad granicami

Poza prezentacjami planów i idei odbudowy Ukrainy sesja była okazją podziękowań dla polskich partnerów. Alexander Czyżewski, prezes Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy podkreślił, że Polska jest liderem europejskiej pomocy Ukrainie. Szczególne podziękowania, wraz z prof. Jurijem Kryworuczko, Wydział Architektury Politechniki Lwowskiej, przekazano za zaprojektowanie modułowej osady dla uchodźców wojennych z Ukrainy.

Alexander Czyżewski, prezes Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy, 4 Design Days 2023

Wychodzenie z bunkra

Przed Ukrainą oby szybkie zakończenie wojny i czas odbudowy, która pozwoli na nowo i swobodnie zdefiniować charakter ukraińskich przestrzeni. Czas niełatwych decyzji, sporów z władzami, które - jak przekonywała Anna Kyrii - wciąż nie zawsze rozumieją, jak ważnych zmian trzeba dokonać w mentalności polityków i legislacji regulującej przestrzeń publiczną.

- Wierzymy jednak także w niematerialne dziedzictwo miast, to wszystko, wokół czego miasto żyje - podkreślał Ostap Ivaniv.

I wokół tego dziedzictwa idei i marzeń o Ukrainie, stanowiącej samodzielnie o swoim kształcie oraz przyszłości, buduje się dziś także myślenie o przyszłej architekturze, urbanistyce - tle dla życia pod słońcem, poza bunkrem.

4 Design Days 2023